Tag Archives: Apai Beragai

Asal Penatai Timang

Dalam leka main timang, kitai suah ninga nama timang jalung, timang kenyalang enggau timang tapang. Pengawa timang (chants) tauka pengap tu endang iya bekaul enggau pengarap lama kitai Iban ti dikumbai beburung. Sebedau  pengawa  nimang tu berengkah, piring deka disediaka dikena mujuk tauka nundukka semengat sida ti dikangauka.

Pun penatai timang tauka pengap tu endang iya sigi ari asuh antu tauka Petara ti dikumbai Lang Sengalang Burung. Agi kelia menya, mensia enggau jelu segulai pendiau. Nyadi, hari siti, Lang Sengalang Burung belaya berebutka rian (tandan rian melunjung) enggau Apai Keling, Ribai sereta Sabit  Bekait. Nitihka jerita, pun rian tu ulih ngasilka mayuh macham buah. Nya alai pun tu diperebutka bala sida sebuat nya tadi.

Beduduk ari laya nya ngujungka sida empat tu tadi enda ulih sependiau agi. Nya alai, Apai Keling lalu pindah ngagai Panggau Libau. Ribai pindah ke menua ngilah tasik. Sabit Bekait Anchung Selung Bebelit pindah ke Tuchung Besanjung Sinjang Tati Redai Isang (Towering Bridge) mindah ke langit lalu bala Iban pindah ke Batang Ai. Sebedau bala Iban pindah ke Batang Ai, Lang Sengalang Burung, Apai Keling, Ribai enggau Sabit Bekait madahka bala Iban jalai ke menua sida iya. Enggau nya, sida ngasuh bala Iban mengap tauka nimang ngambika sida nemu kitai Iban ngangauka sida.

Lebuh sida ninga nama jalai ti disebut dalam timang tauka pengap nya, sida nemu tekala nya bala Iban minta tulung. Lang Sengalang Burung enggau bala Iban agi meruan manah enggau pangan diri laban seduai nadai enggau berebutka rian maya nya. Sida iya agi sepengabang tang sida ke bukai terus enggai bepeda lalu bemunsuh enggau pangan diri.

Ripih Timang

RIPIH JERITA TAUKA MENUA TI DIKESUHKA DALAM TIMANG

Dalam naratif Timang, kelimpah ari nyebut nama Petara ke udah dirintaika ba karang aku ke dulu ari tu (, lemambang mega bisi nyebut jerita tauka ripih menua ti dipansa dalam leka main tu. Nyadi ripih jerita enggau menua iya nitihka tusun di baruh tu:

  • Bujang Pedang ninga auh ribut lalu rari (Bujang Pedang hears the sound of a mighty wind and runs away).
  • Bini Sengalang Burung chelap bulu (Sengalang Burung’s wife is chilled by the wind).
  • Ribut mangkaka rumah Sengalang Burung (the wind blows hard on Sengalang Burung longhouse).
  • Ngiga kayu rumbang tutong (looking for hollow wood for the drum).
  • Sida Ketupung Mansang ngayau (Ketupung and his friends go to war and looking for fresh head to be brought to the human feast).
  • Menua Besi Api (The land of the flint).
  • Menua Tuchok (The land Tuchok lizard).
  • Menua Sandah (The land of Sandah).
  • Menua Rioh (The land of Rioh insect).
  • Menua Nendak (The land of Nendak bird, white rumped shama).
  • Menua Beragai Samatai Manang Burung (The land of Beragai bird).
  • Menua Kelabu Papau Nyenabung (The land of Kelabu Papau bird).
  • Menua Pangkas tauka Kutuk (The land of Pangkas bird or Kutuk).
  • Menua Bejampung (The land of Bejampung bird).
  • Menua Embuas (The land of Embuas bird).
  • Menua Ketupung (The land of Ketupung bird).
  • Menua Kunding Burung Malam (The land of Kunding).
    Menua Rintung Langit Pengulur Bulan.
  • Bala Ketupung nyurung lalu ngaga langkau kayau (Ketupung and his warriors erect the war hut).
  • Ketupung enggau Beragai matak bala (Ketupung and Beragai led their warriors to war).
  • Bala Ketupung nuntung ba rumah Beduru or Nising (Ketupong’s troop landed at Beduru’s longhouse).
  • Wa Puji (Songs of praise).
  • Wa Empas (Songs of anger).
  • Pulai Ngabas (Return from spying).
  • Sengalang Burung nusui mimpi diri (Sengalang Burong relates his dream).
  • Mimpi Ketupung (Ketupung relates his dream).
  • Mimpi Beragai (Beragai relates his dream).
  • Bala Ketupung ngerampas (Ketupung’s troop start to attack).
    Datai ba tinting pangka sealing pulai nyerang (Arrive at the ridge where the warriors shout victoriously on return from battle).
  • Bini Sengalang Burung nyambut igi balang (Sengalang Burung’s wife receives the precious skull).
  • Aki Lang Sengalang Burung mai ngabang (Sengalang Burung leads his people to attend the festival).
  • Mansa Tembawai Lama Sengalang Burung (passing the old house site of Sengalang Burung).
  • Menua Bujang Jegalang (The land of Bujang Jegalang).
  • Mansa Batu Ansah (Passing the whetstone).
  • Mansa pun buluh berani (passing the foot of Buluh Berani).
  • Pintu Langit (Arrival at the door of the sky).
  • Bala Sengalang Burung ngetu ba pintu langit ke rapit (Sengalang Burung and his followers stops at the closed door of the sky).
  • Menua Aki Ungkuk (The country of Aki Ungkuk).
  • Menalan Sabung (The cockfighting ring).
  • Ngerara rampa menua (Appreciating the view of the landscape).
  • Menua Raja Siba Iba (Raja Siba Iba’s country).
  • Menua Burung Raya (The country of Burung Raya bird).
  • Menua Sera Gindi (The country of Sera Gindi).
  • Menua Bengkung apai Kuang Kapung (the country of Bengkung, father of Kuang Kapung bird).
  • Menalan Besai (a widely cleared space).
  • Menua Bhiku Bunsu Petara (The country of high priest of the god).
  • Menua Selampandai (The country of Selampandai).
  • Menua Raja Rengayung – Kijang (The country of Raja Rengayung the barking deer).
  • Menua Rusa – Bunji (The country of sambar deer).
  • Menua Raja Remaung (The country of the tiger chief).
  • Kendi Aji (The road junction).
  • Kampung Baung (The lonely forest).
  • Menua Aki Dunju (The country of Aki Dunju).
  • Menua Durong Biak (The country of the younger Durong).
  • Menua Bunsu Petara (The country of Bunsu Petara).
  • Menua Bangkung (The landing place).
  • Bala Sengalang Burung mandi (Sengalang Burung and his followers bathes).
  • Bini Sengalang Burung mandi (Sengalang Burung’s wife bathes).
  • Bala Sengalang Burung begari (Sengalang Burung and his followers dressed up for the festival). Bala Indu besanggul (The women plait their hair into buns).
  • Bala Sengalang Burung niki ke rumah (Sengalang Burung and his followers walks into the feasting house).

Nyadi, bakanya mih tadi rintai pengawa enggau jalai menua bala Petara ti diambi ngabang ngagai siti-siti pengerami tauka gawai. Pengawa nimang tu enda ambis naka nya aja laban udah tu ditangkan ke pengawa ngaluka Sengalang Burung.

Pengawa tu dikereja tumu pagi. Tuai gawai tauka tuai pengawa miau ngena manuk sabung kena nandaka penatai Sengalang Burung enggau Petara bukai. Tuai gawai bejalai dulu lalu ditangkanka bala bukai ti miau manuk sabung ngagai bala pengabang (nyengkaum bala Iban enggau bala Petara sereta antu lulu ke enda dipeda).

Udah tuai gawai ke bejalai nya, dia dua iku indu Iban ti endang udah dipilih mai piring ading letup pulut lalu ditangkanka sida ke indu enggau lelaki ke agi biak ti begari ngena ngepan Iban. Sida ke indu megai gelas lalu sida ke lelaki megai butul tuak. Pengawa tu disempulangka sekali enggau munyi tabuh tawak, bebendai, engkerumung enggau gendang.

Udah sida ke ngelingi ruai tiga kali, sida ngetu ba ruai tuai gawai lalu betunga enggau bala bujang  berani sereta enggau pengabang ke bukai. Sida ditunggah, dienah enggau manah baka ti nunggah Sengalang Burung, Petara enggau antu lulu bukai ke bisi dikangau ngabang. Sida tu tadi nyadika pengari bala sida bujang berani ari Panggau Libau baka sida Keling enggau Laja ti sama bela dikangau nitihka timang ti udah dikesuhka lemambang.

Udah nya, lemambang lalu nenjang Sengalang Burung. Ba pengawa tu, lemambang duduk betunga enggau bala pengabang ti pemadu dipebasa (pengari Sengalang Burung) enggau pengabang bukai ti ngarika bala sida menantu iya tujuh iku enggau Petara bukai mega.

Pengawa tu lalu ditangkanka enggau pengawa nyugu babi ti diatur urung pukul 6.30 pagi. Babi nya tadi dibunuh lalu atau iya ditela sida ke landik ngabas sereta macha ati babi. Tembu pengawa nya, pemakai ngagai bala pengabang pan dienahka baru

Main Asal Iban: Timang (Invokasyen)

Timang enggau Pengap tu endang iya begulai, baka Sampi enggau Biau.

Dalam leka main Timang, kitai suah ninga nama Timang Jalung, Timang Kenyalang enggau Timang Tapang. Pengawa timang (chants) tauka pengap tu endang iya bekaul enggau pengarap lama kitai Iban ti dikumbai beburung. Sebedau  pengawa  nimang tu berengkah, piring deka disediaka dulu dikena mujuk tauka nundukka semengat sida ti dikangauka.

Pun penatai timang tauka pengap tu endang iya sigi ari asuh antu tauka Petara ti dikumbai Lang Sengalang Burung.

Agi kelia menya, mensia enggau jelu segulai pendiau. Nyadi, hari siti, Lang Sengalang Burung belaya berebutka rian (Tandan Rian Melunjung) enggau Chung Chelulung Apai Keling, Ribai sereta Sabit  Bekait. Nitihka jerita, pun rian tu ulih ngasilka mayuh macham buah. Nya alai pun tu diperebutka bala sida sebuat nya tadi.

Beduduk ari laya nya ngujungka sida empat tu tadi enda ulih sependiau agi. Nya alai, Apai Keling lalu pindah ngagai Panggau Libau. Ribai pindah ke menua ngilah tasik. Sabit Bekait Anchung Selung Bebelit pindah ke Tuchung Besanjung Sinjang Tati Redai Isang (Towering Bridge) mindah ke langit lalu bala Iban pindah ke Batang Ai. Sebedau bala Iban pindah ke Batang Ai, Lang Sengalang Burung, Apai Keling, Ribai enggau Sabit Bekait madahka bala Iban jalai ke menua sida iya. Enggau nya, sida ngasuh bala Iban mengap tauka nimang ngambika sida nemu kitai Iban ngangauka sida.  (Penerang ti silik pasal kitai Iban enda segulai sejalai agi enggau Petara agi tau dibacha ba apak “Adat Asal – Petara Iban”.)

Lebuh sida ninga nama jalai ti disebut dalam timang tauka pengap nya, sida nemu tekala nya bala Iban minta tulung. Lang Sengalang Burung enggau bala Iban agi meruan manah enggau pangan diri laban seduai nadai enggau berebutka rian maya nya. Sida iya agi sepengabang tang sida ke bukai terus enggai bepeda lalu bemunsuh enggau pangan diri.

 PETARA TI DIKANGAUKA DALAM TIMANG

Dalam timang tauka pengap, nama Sabang Jurai, Bunsu Ribut, Pungga tauka Bungai Nuing bisi disebut ngambika sida ulih nulung madahka bala Petara. Taja pia, orang Panggau Libau tu tau nibuh dikangau laban enti sida ninga munyi tawak, bebendai, engkerumung enggau gendang, nya tanda Iban ngambi sida mansang ngabang. Sida iya deka datai mai pengaruh, sakang enggau ubat padi. Lebuh sida ninga bala Iban nutuk beras tauka ngirau rendai tauka mansuh, nya mega nyadika tanda Iban ngangauka sida ngabang.

Lang Sengalang Burung enggau tujuh iku menantu iya deka nengah Pintu Langit. Pintu tu semina ulih ditukangka Lang Sengalang burung aja. Ari atas din, sida dulu ninjau, deka nemu endur tauka alai Iban begawai. Sida nurun niti emperaja tauka neraja (anak raja) lalu terengkah ba kampung alai sida betemu enggau Petara bukai baka Antu Gayu, Antu Tuah enggau Sempulang Gana. Sida tu deka sereta mansang ngabang ke rumah panjai.

Sebedau niki ke rumah panjai, sida dulu ngetu di pendai (tepian ai) alai sida dulu mandi enggau begari. Tembu besiap, sida lalu niki ke rumah diketuaika Lang Sengalang Burung mai pengaruh kena ngayau lalu Sempulang Gana mai pengaruh kena bumai. Sida ke bukai sama bela mai ubat pata ke sakang seribu guna. Tajapan nadai dipeda mata mensia, sida iya endang bisi datai sereta begulai makai, ngirup sereta bebuti ngelingi ranyai di tengah ruai.

Dalam leka timang mega, kelimpah ari ti nyebut jalai ngagai Petara sereta nama Petara ke udah dirintai ba atas nya tadi, mayuh mega Petara bukai ti dikangauka. Rintai nama Petara bukai ti bisi disebut dalam timang iyanya baka:

Aki Papau, Aki Beragai, Aki Bejampung, Aki Pangkas, Aki Embuas, Aki Ungkuk, Aki Ketupung, Antu Enselua, Antu Gayu, Antu Pugai, Apai Nendak, Apai Terabai, Apai Ketupung, Apai Pengaruh, Apai Beragai, Apai Bejampung, Apai Duku, Apai Embuas, Apai Sangkuh, Apai Tukak, Apai Papau, Apai Pangkas, Beketan, Baya, Chaling, Dumun Iban, Empung Petara Atas, Kampung Dalam, Kuju Anggai, Manang Tugang, Manang Betuah, Manang Jaban, Manang Panjai Berang, Meni, Nenalan Lama, Pintu Langit, Pulang Gana, Rapuh, Remaung, Renduh, Renggan, Sekuang Kapung, Sempandai, Sempandai Tuai, Tangga Emperaja, Tedung enggau Tungkat Maut