Tag Archives: Sengalang Burung

Jalai Pengarap Lama Iban – Beburung

Kitai iban kelia pechaya ka setiap utai ka idup nya bisi semengat magang. Aku bisi mejuraika tauka negu entang pengarap kitai ka pechaya ka petara/antu datai dalam kenyap/mimpi, bejaku tauka nulung. Lalu, aku mega bisi madahka penemu kitai Iban ka arap/pechaya ka petara bejaku ari/nengah burung, lalu ari burung tu tadi, nentuka patut tauka enda patut kitai bejalaika sebarang pengawa.

Kitai Iban dulu menya pechaya amat ke bunyi burung dikena nentuka nasit siku orang ti ninga iya. Ari tu tadi meh penatai Pengarap Beburung dalam pengidup Iban menya. Kenu ko orang tuai, Petara ngena munyi burung dikena ia nguasa pengidup mensia.

Kelimpah ari Lang Sengalang Burung, bisi 7 iku burung ti besai amat reti dalam sistem pengarap lama kitai, iya nya Ketupung, Beragai, Bejampung, Pangkas, Embuas, Papau enggau Nendak. – Dalam leka Timang tauka Pengap, sida tu dikumbai kitai Aki Ketupung, Aki Beragai, Aki Bejampung, Aki Pangkas, Aki Embuas, Aki Papau enggau Aki Nendak.

Nitih ka jerita tuai, semua tujuh iku tu mali magang, lalu sida tu jadi enggau anak Lang Sengalang Burung, reti nya sida ia tujuh iku tu tadi menantu ia magang.

Nyadi dulu bejurai ke pasal Aki Lang Sengalang Burung (Brahmany Kite), kedua bali nama Ia Aki Jugu Menaul Tuntung, entua segala burung mali. Lang Sengalang Burung diau ba Bukit Tutup ba kampung Sungai Merakai. Lalu rumah panjai alai iya diau dikumbai orang Tansang Kenyalang.

Aku kala nanya aya Gregory Nyanggau Mawar nama kebuah Kenyalang berita nama di serata negeri Sarawak? Lalu nama kebuah Kenyalang digaga maya orang bedirika Gawai Kenyalang enggau pentik nya diguna maya Gawai Burung. Nama kebuah tau bisi Timang Kenyalang? Aku nanya pia laban ngenang Petara Aki Lang Sengalang Burung nya mali diri nyadi Burung Lang, lalu ngenang 7 iku menantu iya nadai siku gak bali Kenyalang. Dipelabaka aku, tanya tu kala mansa ruding bala pemaca mega. Lalu tu saut iya:

Kenyalang tu Raja Burung. Iya tu mih ti nyadika entara dunya mensia enggau petara. Kebuah engkeramba kenyalang digaga ngambika Petara nemu bagi orang ti begawai tauka gawa. (Gregory Nyanggau Mawar)

Lang Sengalang Burung tu anak tuai Raja Jembu enggau bini ia Endu Endat Baku Kansat. Reti iya, Sengalang Burung tu uchu Raja Durung enggau bini ia Endu Cherembang Cheremin Bintang, Tukuh Lawang Pinggai Bekaki.

Sengalang Burung jadi enggau Endu Dara Sentaba Balun Kupak, Indai Kechendai Bepantak Jirak. Lebuh bini Sengalang Burung sakit, dua iku menyadi ia ianya Raja Menjaya (Bebangun nyadi Manang lalu dikumbai Menjaya Manang – Manang Bali) enggau Ini Inda (Ini Andan) ngaga pelian betawai lalu ngerai ka bini Sengalang Burung. Udah nya nama bini Sengalang Burung lalu ditukar ngagai Endu Sudan Berinjan Bungkung, Endu Tiu Tiong Menyarung.

Ba penemu kitai Iban, enti orang tak seruran mayur-ayur tabin bebirin lembau makai, pedera renga lain asai, sakit lengit enda nyamai, reti iya nama iya enda entu sengkeman enggau iya, nyangka iya nya alah bulu. Lalu chara Iban kelia ngatur utai nya ngena chara pelian ti dibelianka manang. Lalu pengudah nya tadi, nama iya lalu ditukar. Asi dikempuk 3 macham, lalu ari 3 macham kempuk asi nya tadi, tiap siti diberi nama, lalu ni bagi kempuk asi ti dulu dipantuk manuk, nya mih nama baru orang nya. (Uti tu deka diterangka aku enggau silik agi ba sukut randau ba apak Adat Asal.)

Sengalang Burung seduai bini ia beranak ke tujuh iku anak indu enggau siku anak lelaki. Semua anak indu Sengalang Burung jadi enggau Burung Mali (Omen Mird), nya alai semua ia 7.

Endu Dara Tinchin Temaga Endu Cherebuk Mangkuk China jadi ke Burung Ketupung.

Endu Langgu Ketunsung Ngerembai, Dayang Kumang Bungai Entekai jadi ke Burung Beragai.

Endu Kechapah Dulang Midung, Dayang Kumang Ketunsung jadi ke Burung Bejampung.

Endu Bentuk Chincin Pengabas, Endu Letan Pulai Emas jadi ke Burung Pangkas.

Endu Kechapang Dulang Mas, Iyak Ketupung Bungas Libas jadi ke Burung Embuas.

Endu Mua Puchung Pengabas, Pinggai Besai Nadai Meretas jadi ke Burung Papau.

Endu Dara Chempaka Tempurung Alang, Patri Langit Dayang Kumang jadi ke Burung Malam.

Kengka ke siku-iku anak lelaki Lang Segalang Burung ianya Aji Berani Ngilah Bulan, Entri Suka Raja Rengayan jadi enggau anak Raja Sempulang Gana ti benama Endu Sintung Benih.

Pengawa beburung dikena Iban nyadika tenggau enggau lalau sebedau ngereja sesebengkah pengawa. Lalu tu mih kebuah Iban enti pindah rumah selalu pindah malam (dinihari), ngicaka burung enda bebunyi, lalu tu mega Iban enti pindah tauka mindah tauka ngambi indu anjung lelaki selalu betabuh.

Kenang ke silik agi entang pengawa beburung enggau siku-siku burung mali tau dibacha ba karang 7 Burung Mali – The 7 Omen Birds.

https://ibanpedia.wordpress.com/category/adat-asal/jalai-pengarap/beburung/7-burung-mali/

Advertisement

Main Asal Iban: Timang (Invokasyen)

Timang enggau Pengap tu endang iya begulai, baka Sampi enggau Biau.

Dalam leka main Timang, kitai suah ninga nama Timang Jalung, Timang Kenyalang enggau Timang Tapang. Pengawa timang (chants) tauka pengap tu endang iya bekaul enggau pengarap lama kitai Iban ti dikumbai beburung. Sebedau  pengawa  nimang tu berengkah, piring deka disediaka dulu dikena mujuk tauka nundukka semengat sida ti dikangauka.

Pun penatai timang tauka pengap tu endang iya sigi ari asuh antu tauka Petara ti dikumbai Lang Sengalang Burung.

Agi kelia menya, mensia enggau jelu segulai pendiau. Nyadi, hari siti, Lang Sengalang Burung belaya berebutka rian (Tandan Rian Melunjung) enggau Chung Chelulung Apai Keling, Ribai sereta Sabit  Bekait. Nitihka jerita, pun rian tu ulih ngasilka mayuh macham buah. Nya alai pun tu diperebutka bala sida sebuat nya tadi.

Beduduk ari laya nya ngujungka sida empat tu tadi enda ulih sependiau agi. Nya alai, Apai Keling lalu pindah ngagai Panggau Libau. Ribai pindah ke menua ngilah tasik. Sabit Bekait Anchung Selung Bebelit pindah ke Tuchung Besanjung Sinjang Tati Redai Isang (Towering Bridge) mindah ke langit lalu bala Iban pindah ke Batang Ai. Sebedau bala Iban pindah ke Batang Ai, Lang Sengalang Burung, Apai Keling, Ribai enggau Sabit Bekait madahka bala Iban jalai ke menua sida iya. Enggau nya, sida ngasuh bala Iban mengap tauka nimang ngambika sida nemu kitai Iban ngangauka sida.  (Penerang ti silik pasal kitai Iban enda segulai sejalai agi enggau Petara agi tau dibacha ba apak “Adat Asal – Petara Iban”.)

Lebuh sida ninga nama jalai ti disebut dalam timang tauka pengap nya, sida nemu tekala nya bala Iban minta tulung. Lang Sengalang Burung enggau bala Iban agi meruan manah enggau pangan diri laban seduai nadai enggau berebutka rian maya nya. Sida iya agi sepengabang tang sida ke bukai terus enggai bepeda lalu bemunsuh enggau pangan diri.

 PETARA TI DIKANGAUKA DALAM TIMANG

Dalam timang tauka pengap, nama Sabang Jurai, Bunsu Ribut, Pungga tauka Bungai Nuing bisi disebut ngambika sida ulih nulung madahka bala Petara. Taja pia, orang Panggau Libau tu tau nibuh dikangau laban enti sida ninga munyi tawak, bebendai, engkerumung enggau gendang, nya tanda Iban ngambi sida mansang ngabang. Sida iya deka datai mai pengaruh, sakang enggau ubat padi. Lebuh sida ninga bala Iban nutuk beras tauka ngirau rendai tauka mansuh, nya mega nyadika tanda Iban ngangauka sida ngabang.

Lang Sengalang Burung enggau tujuh iku menantu iya deka nengah Pintu Langit. Pintu tu semina ulih ditukangka Lang Sengalang burung aja. Ari atas din, sida dulu ninjau, deka nemu endur tauka alai Iban begawai. Sida nurun niti emperaja tauka neraja (anak raja) lalu terengkah ba kampung alai sida betemu enggau Petara bukai baka Antu Gayu, Antu Tuah enggau Sempulang Gana. Sida tu deka sereta mansang ngabang ke rumah panjai.

Sebedau niki ke rumah panjai, sida dulu ngetu di pendai (tepian ai) alai sida dulu mandi enggau begari. Tembu besiap, sida lalu niki ke rumah diketuaika Lang Sengalang Burung mai pengaruh kena ngayau lalu Sempulang Gana mai pengaruh kena bumai. Sida ke bukai sama bela mai ubat pata ke sakang seribu guna. Tajapan nadai dipeda mata mensia, sida iya endang bisi datai sereta begulai makai, ngirup sereta bebuti ngelingi ranyai di tengah ruai.

Dalam leka timang mega, kelimpah ari ti nyebut jalai ngagai Petara sereta nama Petara ke udah dirintai ba atas nya tadi, mayuh mega Petara bukai ti dikangauka. Rintai nama Petara bukai ti bisi disebut dalam timang iyanya baka:

Aki Papau, Aki Beragai, Aki Bejampung, Aki Pangkas, Aki Embuas, Aki Ungkuk, Aki Ketupung, Antu Enselua, Antu Gayu, Antu Pugai, Apai Nendak, Apai Terabai, Apai Ketupung, Apai Pengaruh, Apai Beragai, Apai Bejampung, Apai Duku, Apai Embuas, Apai Sangkuh, Apai Tukak, Apai Papau, Apai Pangkas, Beketan, Baya, Chaling, Dumun Iban, Empung Petara Atas, Kampung Dalam, Kuju Anggai, Manang Tugang, Manang Betuah, Manang Jaban, Manang Panjai Berang, Meni, Nenalan Lama, Pintu Langit, Pulang Gana, Rapuh, Remaung, Renduh, Renggan, Sekuang Kapung, Sempandai, Sempandai Tuai, Tangga Emperaja, Tedung enggau Tungkat Maut