Tag Archives: Leka Main Invokasyen

Asal Penatai Timang

Dalam leka main timang, kitai suah ninga nama timang jalung, timang kenyalang enggau timang tapang. Pengawa timang (chants) tauka pengap tu endang iya bekaul enggau pengarap lama kitai Iban ti dikumbai beburung. Sebedau  pengawa  nimang tu berengkah, piring deka disediaka dikena mujuk tauka nundukka semengat sida ti dikangauka.

Pun penatai timang tauka pengap tu endang iya sigi ari asuh antu tauka Petara ti dikumbai Lang Sengalang Burung. Agi kelia menya, mensia enggau jelu segulai pendiau. Nyadi, hari siti, Lang Sengalang Burung belaya berebutka rian (tandan rian melunjung) enggau Apai Keling, Ribai sereta Sabit  Bekait. Nitihka jerita, pun rian tu ulih ngasilka mayuh macham buah. Nya alai pun tu diperebutka bala sida sebuat nya tadi.

Beduduk ari laya nya ngujungka sida empat tu tadi enda ulih sependiau agi. Nya alai, Apai Keling lalu pindah ngagai Panggau Libau. Ribai pindah ke menua ngilah tasik. Sabit Bekait Anchung Selung Bebelit pindah ke Tuchung Besanjung Sinjang Tati Redai Isang (Towering Bridge) mindah ke langit lalu bala Iban pindah ke Batang Ai. Sebedau bala Iban pindah ke Batang Ai, Lang Sengalang Burung, Apai Keling, Ribai enggau Sabit Bekait madahka bala Iban jalai ke menua sida iya. Enggau nya, sida ngasuh bala Iban mengap tauka nimang ngambika sida nemu kitai Iban ngangauka sida.

Lebuh sida ninga nama jalai ti disebut dalam timang tauka pengap nya, sida nemu tekala nya bala Iban minta tulung. Lang Sengalang Burung enggau bala Iban agi meruan manah enggau pangan diri laban seduai nadai enggau berebutka rian maya nya. Sida iya agi sepengabang tang sida ke bukai terus enggai bepeda lalu bemunsuh enggau pangan diri.

Advertisement

Ripih Timang

RIPIH JERITA TAUKA MENUA TI DIKESUHKA DALAM TIMANG

Dalam naratif Timang, kelimpah ari nyebut nama Petara ke udah dirintaika ba karang aku ke dulu ari tu (, lemambang mega bisi nyebut jerita tauka ripih menua ti dipansa dalam leka main tu. Nyadi ripih jerita enggau menua iya nitihka tusun di baruh tu:

  • Bujang Pedang ninga auh ribut lalu rari (Bujang Pedang hears the sound of a mighty wind and runs away).
  • Bini Sengalang Burung chelap bulu (Sengalang Burung’s wife is chilled by the wind).
  • Ribut mangkaka rumah Sengalang Burung (the wind blows hard on Sengalang Burung longhouse).
  • Ngiga kayu rumbang tutong (looking for hollow wood for the drum).
  • Sida Ketupung Mansang ngayau (Ketupung and his friends go to war and looking for fresh head to be brought to the human feast).
  • Menua Besi Api (The land of the flint).
  • Menua Tuchok (The land Tuchok lizard).
  • Menua Sandah (The land of Sandah).
  • Menua Rioh (The land of Rioh insect).
  • Menua Nendak (The land of Nendak bird, white rumped shama).
  • Menua Beragai Samatai Manang Burung (The land of Beragai bird).
  • Menua Kelabu Papau Nyenabung (The land of Kelabu Papau bird).
  • Menua Pangkas tauka Kutuk (The land of Pangkas bird or Kutuk).
  • Menua Bejampung (The land of Bejampung bird).
  • Menua Embuas (The land of Embuas bird).
  • Menua Ketupung (The land of Ketupung bird).
  • Menua Kunding Burung Malam (The land of Kunding).
    Menua Rintung Langit Pengulur Bulan.
  • Bala Ketupung nyurung lalu ngaga langkau kayau (Ketupung and his warriors erect the war hut).
  • Ketupung enggau Beragai matak bala (Ketupung and Beragai led their warriors to war).
  • Bala Ketupung nuntung ba rumah Beduru or Nising (Ketupong’s troop landed at Beduru’s longhouse).
  • Wa Puji (Songs of praise).
  • Wa Empas (Songs of anger).
  • Pulai Ngabas (Return from spying).
  • Sengalang Burung nusui mimpi diri (Sengalang Burong relates his dream).
  • Mimpi Ketupung (Ketupung relates his dream).
  • Mimpi Beragai (Beragai relates his dream).
  • Bala Ketupung ngerampas (Ketupung’s troop start to attack).
    Datai ba tinting pangka sealing pulai nyerang (Arrive at the ridge where the warriors shout victoriously on return from battle).
  • Bini Sengalang Burung nyambut igi balang (Sengalang Burung’s wife receives the precious skull).
  • Aki Lang Sengalang Burung mai ngabang (Sengalang Burung leads his people to attend the festival).
  • Mansa Tembawai Lama Sengalang Burung (passing the old house site of Sengalang Burung).
  • Menua Bujang Jegalang (The land of Bujang Jegalang).
  • Mansa Batu Ansah (Passing the whetstone).
  • Mansa pun buluh berani (passing the foot of Buluh Berani).
  • Pintu Langit (Arrival at the door of the sky).
  • Bala Sengalang Burung ngetu ba pintu langit ke rapit (Sengalang Burung and his followers stops at the closed door of the sky).
  • Menua Aki Ungkuk (The country of Aki Ungkuk).
  • Menalan Sabung (The cockfighting ring).
  • Ngerara rampa menua (Appreciating the view of the landscape).
  • Menua Raja Siba Iba (Raja Siba Iba’s country).
  • Menua Burung Raya (The country of Burung Raya bird).
  • Menua Sera Gindi (The country of Sera Gindi).
  • Menua Bengkung apai Kuang Kapung (the country of Bengkung, father of Kuang Kapung bird).
  • Menalan Besai (a widely cleared space).
  • Menua Bhiku Bunsu Petara (The country of high priest of the god).
  • Menua Selampandai (The country of Selampandai).
  • Menua Raja Rengayung – Kijang (The country of Raja Rengayung the barking deer).
  • Menua Rusa – Bunji (The country of sambar deer).
  • Menua Raja Remaung (The country of the tiger chief).
  • Kendi Aji (The road junction).
  • Kampung Baung (The lonely forest).
  • Menua Aki Dunju (The country of Aki Dunju).
  • Menua Durong Biak (The country of the younger Durong).
  • Menua Bunsu Petara (The country of Bunsu Petara).
  • Menua Bangkung (The landing place).
  • Bala Sengalang Burung mandi (Sengalang Burung and his followers bathes).
  • Bini Sengalang Burung mandi (Sengalang Burung’s wife bathes).
  • Bala Sengalang Burung begari (Sengalang Burung and his followers dressed up for the festival). Bala Indu besanggul (The women plait their hair into buns).
  • Bala Sengalang Burung niki ke rumah (Sengalang Burung and his followers walks into the feasting house).

Nyadi, bakanya mih tadi rintai pengawa enggau jalai menua bala Petara ti diambi ngabang ngagai siti-siti pengerami tauka gawai. Pengawa nimang tu enda ambis naka nya aja laban udah tu ditangkan ke pengawa ngaluka Sengalang Burung.

Pengawa tu dikereja tumu pagi. Tuai gawai tauka tuai pengawa miau ngena manuk sabung kena nandaka penatai Sengalang Burung enggau Petara bukai. Tuai gawai bejalai dulu lalu ditangkanka bala bukai ti miau manuk sabung ngagai bala pengabang (nyengkaum bala Iban enggau bala Petara sereta antu lulu ke enda dipeda).

Udah tuai gawai ke bejalai nya, dia dua iku indu Iban ti endang udah dipilih mai piring ading letup pulut lalu ditangkanka sida ke indu enggau lelaki ke agi biak ti begari ngena ngepan Iban. Sida ke indu megai gelas lalu sida ke lelaki megai butul tuak. Pengawa tu disempulangka sekali enggau munyi tabuh tawak, bebendai, engkerumung enggau gendang.

Udah sida ke ngelingi ruai tiga kali, sida ngetu ba ruai tuai gawai lalu betunga enggau bala bujang  berani sereta enggau pengabang ke bukai. Sida ditunggah, dienah enggau manah baka ti nunggah Sengalang Burung, Petara enggau antu lulu bukai ke bisi dikangau ngabang. Sida tu tadi nyadika pengari bala sida bujang berani ari Panggau Libau baka sida Keling enggau Laja ti sama bela dikangau nitihka timang ti udah dikesuhka lemambang.

Udah nya, lemambang lalu nenjang Sengalang Burung. Ba pengawa tu, lemambang duduk betunga enggau bala pengabang ti pemadu dipebasa (pengari Sengalang Burung) enggau pengabang bukai ti ngarika bala sida menantu iya tujuh iku enggau Petara bukai mega.

Pengawa tu lalu ditangkanka enggau pengawa nyugu babi ti diatur urung pukul 6.30 pagi. Babi nya tadi dibunuh lalu atau iya ditela sida ke landik ngabas sereta macha ati babi. Tembu pengawa nya, pemakai ngagai bala pengabang pan dienahka baru

Biau

Biau tu jaku terima kasih ngagai Petara, jaku minta pemujur enggau utai ti manah sereta jaku tabi enggau basa dikena nyambut pengabang tauka pemesai. Bisi maya Biau mega disempulangka enggau piring (Enti bisi ngundan leka sampi, lalu tu deka dikenang ba penudi pejurai Biau tu lagi) tang suah agi ke enda. Baka Sampi mega, orang ka miau semina siku aja ba siti-siti serak pengawa, lalu iya meseti megai siku manuk lelaki ti menang pilih dikena bebiau.

Biau begunaka manuk, tang manuk enda meseti dibunuh, enti iya biau adat basa baka pegawa ngelalu ke penatai pengabang. Manuk disayat maya bebiau enti biau nya bisi ngundan sampi – Ngangau ka bala petara. Penerang ti silik entang guna manuk dalam sampi tau dipeda ba tibak karang Sampi ti udah kala dikenang aku dulu agi ari tu.

Leka Main Invokasyen- Sampi

https://ibanpedia.wordpress.com/category/main-asal-iban/leka-main-invokasyen/sampi/

Tuju bansa kitai Iban bebiau nya bisi tiga. Keterubah iya dikena merekat ka utai tauka orang, baka ti merekat ka orang ti belaki-bebini, meri terima kasih, tabi puji enggau ngenataika pengaga ati ngagai Petara (Disempulangka enggau piring enti Biau nya bisi ngundan Leka Sampi minta tulung ari Petara). Ambi ka chunto, Biau Makai Selamat. Kedua nya dikena ngajihka pemanah, pengelantang enggau pemujur tau nyadi, Ambika chunto, Biau Gawai Dayak (Desempulangka enggau Piring). Tuju Biau ti penudi nya dikena muai penyalah, penusah, mimpi enggau burung ti jai lebuh temuai tauka pengabang bisi datai ngulu pengerami ti bisi di-intu kitai, lalu ngelaluka penatai sida, nabi, masa sereta nyambut penatai pemesai tauka pengabang ngagai sebengkah-sebengkah pengerami tauka Gawai,  Ambika chunto, Biau Ngelaluka Pengabang.

Semua utai ti enda manah nya tadi lalu dipanggai ka kitai ba manuk ti enggau bebiau. Udah nya manuk lalu dibunuh lalu semengat ia diasuh kitai madah ka pesan enggau sampi kitai ngagai bala Petara enggau bala aki-ini kitai ti lama udah nadai. Udah temuai tauka pengabang dibiau kitai, sida iya nyadi orang ti beresi lalu kitai ti empu gawai pan enda ditinggang burung tauka mimpi ti jai ti bisi mangka sida tadi.

Biau mega tau bisi ngundan Sampi (Prayer – peminta ngagai Petara) enggau Denjang (Blessing – minta berekat) kelimpah ari ke dikena muai utai ka enda manah. Tang Denjang enggau Sampi tu disebut ba ujung leka biau.

Ngambika chunto dalam leka Biau Pengabang ti bisi diselitka aku ba baruh tu , dulu lemambang meri tabi basa lalu ngelaluka penatai bala pengabang. Iya dulu miau muai burung enggau mimpi ti enda manah. Udah nya baru sida iya meri puji ngagai bala pengabang. Ditangkan ka lemambang nyampi ngagai Petara awak ka pengawa mujur lalu pengujung iya, leka biau merekat bala pengabang enggau orang ka bempu pengawa. Reti nya, biau tu tau ngundan mayuh leka main bukai, nitih ka pengelandik orang ke Bebiau.

 BIAU DIKENA NYAMBUT PENGABANG DITANAH:

Sa dua tiga empat lima enam tuuuuujoh!
Nya alai aku ke bediri kaya-kaya,
Megai selanjau ijau manok banda,
Ukai laban aku bangat galak lain baka.
Aku tu nunda adat lama kitai ke ari kalia selama iya.
Aku tu meri kita tabi, kedua iya adat basa,
Meda kita ke betuboh mua pemaioh betunga mua.
Kita tu endang datai ngena timpuh abis semaia;
Nadai alai kitai ngintai ka mimpi tinduk lina,
Nadai alai kitai ngintai ka igau diau di menoa.

Ba tibak keterubah di atas, lemambang dulu meri “ Tabi Basa” lalu ngelaluka penatai bala pengabang.

Nyangka kita bisi kena sipat mimpi ringat,
Kena pansa mimpi bisa,
Leboh kita ke nepan bas niki kereta,
Sepamanjai jalai sebelah menoa.
Nyangka kita ke bisi laboh pimpin,
Ke bemain ba jalai raya, Nyangka kita bisi raup ke ngelikup mansa mua.
Enti udah kena biau enggau selanjau ijau manok banda,
Nadai iya apa agi ko Petara,
Gerai nyamai ko Raja Selampandai.
Nyangka kita bisi salah igau nyandau malam,
Bisi igau irau begawan,
Nyangka bisi sipat mimpi ringat kena pansa mimpi rawan,
Nyangka leboh kita ke nait bas niki mantuka,
Enggau di semanjai jalai sebelah utan,
Nyangka kita bisi salah pimpin ke bemain sabelah jalan,
Nyangka kita ke bisi labuh raup ke ngelikup kiba-kanan

Ba tibak kedua ba atas tu, sepengudah lemambang ngelaluka penatai pengabang, dia iya lalu miau muai burung jai.

Enti kita udah dibiau aku enggau selanjau ijau manok jelayan tu,                    Tabar iya laar buai ka bukai,
Nya alai ke tu lengka ka aku dulu jako nya.                                                                 Lebuh ngambat pengabang, piring mega bisi dibai orang nurun.

Lalu ba tiba ti penudi dalam leka biau ba atas tu nguan Sampi, minta Petara merekat k pengawa sida.

Sampi (Leka Main Invokasyen)

Sampi tu jaku pengarap asal bansa Iban ti dikena bepintaka berekat sereta tulung ari Petara, bunsu-bunsu antu ti manah, tuai-tuai Iban ke tebangkar ti udah nadai, semengat aki-ini, apai indai, kaban belayan ti udah lesi bebadi laya sulai. Semua sida tu dikangauka datai ngambika makai semua rengka piring ti udah diading enggau pengarap sida tu udahnya malas piring nya ngena tulung tauka pengaruh.

Kelimpah ari pengarap, sampi tu mega adat, leka main asal enggau daya idup kitai bansa sebedau datai pengarap baru baka Kristian, Islam enggau pengarap-pengarap ti bukai. Tu mih kebuah leka sampai ari kelia enda berubah, datai ka saritu.Sampi bebida ari biau laban leka biau tu sepeneka matau nitihka pengelandik kitai siku-siku lalu tau mega berubah nitihka singkang sereta insur pemansang dunya.

Orang ke nyampi tu siku aja ba siti serak pengawa, enda beraban baka nimang (Timang) tauka mengap (Pengap). Enda baka lemambang timang ti meseti lelaki, lemambang sampi tau lelaki sekalika indu sereta enda milih penuai umur. Kelimpah ari lemambang, pengawa nyampi tu mega tau dikereja sebarang orang ti nemu megai piring, asal iya manah pengingat, landik bejaku, landik bemain enggau leka sereta bungai jaku. Leka sampi ti dikembuan iya endang ulih iya belajar ari lemambang ti tebangkar tauka ulih ari kenyap iya empu.

Baka niang lemambang Lindong ari Saratok ambika banding, ketebal agi orang ti landik besampi tu endang sida ti nyadi lemambang timang ti landik mega dalam leka main asal ti bukai baka jaku tuai dikena maya pengawa malah pinang, tusut, renung enggau pelandai. Iya mega landik pasal pengawa turun piring enggau ripih gawai tauka pengawa ti disampika iya. Kitai Iban nyampi laban bisi niat di ati tauka bisi utai ti deka dipinta ari petara enggau bunsu-bunsu antu ti manah. Kelimpah ari nya, tuju Iban ti nyampi mega dikena muai utai jai, ngabau ngerumbau, ngenabar ngelar burung tauka mimpi ti enda manah. Ambika chunto, enti bisi burung jai tauka enda manah, pengawa nyampi deka dulu dikereja apin ka pengawa “makai burung jai” dikereja orang ti tau makai burung.

Apin pengawa nyampi berengkah, orang ka empu pengawa meseti nyediaka piring ading. Rengka piring ti genap meseti bisi ngembuan pinang, sirih, sedi, kapu, daun ruku, semakau, asi amat, garam, sungki, ketupat, asi pulut ruas, telu manuk, penganan tauka tumpi, rendai (letup), tuak tauka arak, buah engkudu, pisang enggau beras kuning (jarang dikena). Manuk pemiau meseti bisi siku, lalu manuk pemiau tu meseti ka manuk lelaki, enda tau manuk indu. Manuk lelaki meseti udah tumbuh tada lalu tan pilih, reti iya ngena bulu tauka chura manuk.

Sebedau nyampi, lemambang sampi deka dulu ngetup besi ka pengering semengat. Udah nya iya berunsut ngena ubat enda busung (Enggaika bisi mansa nama bala entua tauka nama bala ti enda tau disebut nitihka tusut). Lemambang sampi mega deka berunsut enggau ubat enda layu tauka ngerabun ngambika enda alah ayu ti tau ngejungka iya empu sakit ketegal ti enda tan bulu kena bandung utai tauka mensia ti disampika iya.

Lebuh nyampi, lemambang sampi bediri megai manuk nungaka adap matahari tumbuh enggaika kena tinggang kemayang (kelemayang) diri ti tau ngujungka iya empu alah ayu. Lemambang nyampi nitihka ripih tauka rurun. Pun leka sampi tau belabuh ngena “O…ha! O…ha! O…ha!” tauka “Sa, Dua, Tiga, Empat, Lima, Enam, Tu…juh!” nitihka pemesai pengawa ti disampika iya sereta penyampau turun piring. Pengawa sampi ti besai agi selalu iya disempulangka enggau piring ading turun tujuh tauka sembilan lalu kena ngepunka pengawa nyampinya, lemambang deka belabun ngena “O..ha” tiga kali, udahnya baru ditampungka enggau tesa Sa ngagai Tujuh. Lalu enti pengawa sampi nya mit agi, piring selalu iya turun tiga tauka lima, lalu lemambang enda tau ngepunka sampi ngena “O..ha!” tiga kali, tang terus belabuh nyampi ngena tesa Sa ngagai Tujuh.

Kenu ko sida ti nyadi lemambang, kebuah kitai Iban nesa sampai tujuh aja laban Petara ke endang dikarapka Iban bisi tujuh iku. Sida tu diri menyadi, sida tu anak Raja Jembu duduk di batu tinggi didinggai, Meta raja pengibai,lalu sida tu ucu Raja Durung bejuluk lumpung tibang bebaring, Durong tuai be-rumah di tatai belakang tinting. Sida iya tu:

Biduk Linggar natar di senggal gumbang besabung, Aki Jugu Menaul Tuntung, Aki Lang Sengalang Burung.

Manang Langgung ngembuan puchung penyangga nyawa. Matai Tuai Raja Menjaya.

Rangka Kirai Raja Sua, pepat pudah Raja Simpulang Gana.

Raja Biku Bunsu Petara, Pantan Inan Raja Jadia, Apai Maga Raja Lama pun Menua.

Raja Selempandai tau begulaika tanah perai nyadi kerigai anak mensia, Raja Selempeta tau nempa teruba iya, Raja Selempetuh tau ngambuh tubuh mula ada.

Ini Inda rabung menua, Ini Inee rabung hari, Ini Andan bepala bebunga jirak, kulit rapih betubuh biak, baka dara biak ke disuak digung bujang.

Anda Mara, Gangga Gunggung penatai jalai raja, Gangga Ganggai penatai jalai kaya.

Udah ngesuhka pemuka sampi, lemambang sampi nyebut diri enda tulah enda busung enti sema bisi tesebutka nama entua tauka nama bala ti mali disebut nitih tusut laban iya udah berunsutka pengaruh enda busung enggau beketupka besi pengering semengat. Iya mega madahka diri enda busung, enda lunggung laban iya niti nali pengawa orang ke tuai ti udah parai lesi bebadi laya sulai, ukai muntang ukai nengkebang.

Lemambang sampi dulu ngerintaika karung rumah enggau keresa ti di rumah enti iya nyampi dalam rumah. Enti iya nyampi di tanah umai,iya dulu ngerintaika karung tegalan enggau utai di tanah. Lalu enti iya nyampi ba ai, iya dulu ngerintaika bala sida Seregindi ti dulu ngaga ai bepati mayuh nanga. Udah nya, iya lalu ngerintaika karung semua rengka piring ading sereta ngasuh sida nya ngambi petara enggau bunsu-bunsu antu ngabang ngagai gawai tauka pengawa ti dibela. Semua Bunsu Piring madahka diri enda tau ngambi Petara ngabang laban pengawa sida semina nyambut pengabang enggau ngibun pengkalan anak mensia.

Lemambang sampi serebana ngeluluka gawai tauka pengawa enda nyadi laban nadai orang ke tau dikandalka ngambi  Petara ngabang. Lalu nitihka penemu sida lemambang, Bunsu Piring udahnya lalu madahka Bunsu Manuk tau diasuh anak mensia ngambi Petara ngabang. Taja bakanya, bisi gak anak mensia enda setuju ka Bunsu Manuk ngambi Petara ngabang laban kenu ko sida,

“ Enti manuk, dini tau ngambi Petara ngabang. Iya ga jai, diau malai kemi, tinduk malai tai. Gali garing-garing, kemi peneka manching, bira peneka nungging. Merau nadai berangai, duduk enda betikai, berumah semuti bekalai. Beranak ada telu, makai enda bebasu, bira enda besengkilu.”

Pengawalalu bisi tejanggal baru laban nadai orang nemu madahka Bunsu Manuk di menua iya di Munggu Wi Seru, dudi dibatak dulu bekelidak nyadi sana, Rantau Madang Sibau, dudi ditelan dulu masam tama nyawa. Meda baka nya, Bunsu Nyeli seduai Bunsu Seku lalu nyanggup diasuh anak mensia madahka Bunsu Manuk.

Ninga anak mensia nginjau iya ngambi Petara ngabang, Bunsu Manuk dulu minta pemendar ari apai seduai indai iya. Apai enggau indai Bunsu Manuk sigi enda nagang ngenang pemanah anak mensia laban sida manuk ulih idup ketegal ditengkani anak mensia, puni ai ulih nyauk, nyingkau berau ulih nutuk. Bunsu Manuk lalu begari, “Kaki ungki enggau rabi ubung benang. Pala tata enggau lala minyak kepayang. Patuk rasuk bentuk tinchin tumpang. Belanggai mih manuk Tawai ka gansai mata ilang.  Beiku mih manuk Kelabu ka duku perapang pedang. Besayap mih Ijau kepiat ke menyeti bali tengkebang.” Udahnya indai iya lalu nerebaika Bunsu Manuk nuju menua Petara enggau Bunsu Antu ke diambi anak mensia nyadi tuai pengabang dalam sebengkah-sebengkahgawai tauka penga ti diintu kitai Iban.

Lebuh ngambi Petara ngabang, Bunsu Manuk terebai neresa mayuh menua sereta madahka mayuh bendar Petara enggau bunsu antu ke diau di tanah, di puchuk kayu, dalam ai enggau atas langit. Sekeda Petara ka diau di tanah nya baka sida Simpulang Gana, Selempandai, enggau Bunsu Antu ari Panggau Libau enggau Gelung Batu Nakung. Bunsu antu ka diau ba puchuk kayu nya baka sida  Ketupung, Beragai, Bejampung, Pangkas, Embuas, Papau enggau Nendak. Petara enggau bunsu antu ka diau ba ai nya baka sida Seregindi ti dulu ngaga ai bepati mayuh nanga, bala sida Bunsu Ikan, Bunsu Teekuyung, Bunsu Lelabi, Bunsu Gerama enggau Bunsu Baya. Petara enggau Bunsu ka diau ba langit nya baka sida Aki Lang Sengalang Burung, Ini Andan, Bunsu Bintang Banyak, Bunsu Bintang Tiga, Bunsu Bintang Tujuh, Bunsu Bulan, Bunsu Guntur enggau ti bukai.

Petara enggau bunsu-bunsu antu ke ngabang sama bela ninggalka pengaruh dikena sida malas piring ading ti udah digagaka sida.  Sida dulu nyumpah enggau ludah sebedau sida siku-siku pulai ngagai menua diri empu.

Sekeda ari sampi ka suah dikena bansa kitai Iban nya baka Sampi Gawai Burung tauka Gawai Kelingkang, Sampi Nampuk Gawai Sakit, Sampi Nampuk Ngiga Pengaruh, Sampi Meri Anak Mandi, Sampi Manang, Sampi Besampi, Sampi Ngemali Umai, Sampi Ngetas Ulit, Sampi Gawai Benih, Sampi Nugal, Sampi Mudah enggau Sampi Gawai Sandau Hari tauka Pandung ke Tanju.

Telai Pengarang: Udah tu ila kitai ngenang bansa sampi siti-siti, nganti tudah pangan bisi ari lepa mimit. Tuat ruai gak baru dientak, sigi din ditu mih utai nadai. Tang anang mih kita ta ringat lalu ngerijat, kitu-kitu mih selalu, ngabas ruai tudah kaban nyangka ka bisi nambah lansa kenang seleka-dua. 🙂

Sabak (Song of the Death)

Sabak tu leka main ti diserenggutka dikena ngintu pemati, tauka lebuh nyenggai orang ke parai. Sabak diserenggutka sebedau bangkai dikubur, iyanya sebedau makai pana tauka sebulan udah niang ninggal maya udah tembu timpuh ngulit. Sabak Bebuah tauka Sabak Bangkai diserenggutka sebedau bangkai ditepu dalam rarung lalu pengudah pulai ari pendam, Lemambang Sabak tauka Tukang Sabang nyabak baru lalu sabak tu dikumbai Sabak Pana ti dikena nganjung asi ke sebayan.

Tukuh Sabak bepanggai ba tuju enggau konteks. Ambika chunto Sabak Sedan tauka Sabak Ngerais tauka Sabak Rempah (Rejang) tauka Sabak Sebana (Saribas) disempulangka enggau sabak ke bendar, iyanya duie-duie enggau berempah. Sabak Tina (Rejang) diserenggutka udah tembu timpuh ngulit, tuju iya dikena madahka niang nya ending iya amat parai, tina iya chelum ti dipinka babaju tauka ditanchangka ba punggung tanda orang ngulit. Sabak Kenang (Sri Aman) diserenggutka maya Gawai Antu, tuju iya nusui ka pengidup orang ti parai nya kena masa iya, lemambang sabak berayun ba Wa (Ayun), lalu bisi orang semak wa dia nulung iya ngingatka pemanah enggau pengawa niang ngambika ulih dilaguka lemambang Sabak.

Orang ti mati deka disabak ke alai lemambang sabak ngeluluka semengat orang mati ninggalka tubuh iya lalu belabuh bejalai nengah mayuh bengkah menua burung, jelu, antu enggau utai bukai nyentukka iya datai ba menua Sebayan din. Bisi Sabak ti dikumbai kitai Iban Sabak Lumbung diserenggutka dikena ngagauka semengat orang ti udah parai nya nemuai ngagai sida ti agi idup, ngicaka iya mai pengaruh enggau ubat-patat. Sabak Lumbung tu disambung enggau Timang Jalung ka pengingat tudah niang ngicaka tau mai ubat-patat ari sebayan maya orang berantuka iya (Gawai Antu),

Siti adat asal enggau pengarap lama ti ngasuh bansa kitai jauh nyelai ari bansa bukai nya pengawa kitai ke ngembuan adat enggau main asal kena ngangau pulai ka menua (rumah panjai asal) semengat orang ke udah mati nya ari Sebayan. Jalai kangau tu ngena main asal ke dikumbai kitai Timang Jalung, lalu dikereja sereta ambika batang pengawa lebuh ngintu Gawai Antu.

Lebuh Gawai Antu lemambang ngeluluka semengat bala orang ke udah mati nya angkat ari menua Sebayan, iya nya Batang Mandai, ngena timang ti dikumbai kitai Iban Timang Jalung. Jalai semengat bala Sebayan nya pulai ka menua lama sida nya sama beripih ka pun baru baka ripih tengah semengat sida baru mati mansang ngagai Batang Mandai dulu suba.

Nya alai reti nya, leka Sabak enggau Timang Jalung tu ngeripih dua iti jalai semengat kitai mensia mansang ngagai enggau pulai nemuai ari menua Sebayan.

Sabak ngeripih jalai ari Dunya nuju ka Sebayan,

Timang Jalung ngeripih jalai ari Sebayan pulai ka Dunya.

Lebuh siku mensia nya parai, iya lalu disenggai. Ditu meh lemambang tauka tukang sabak nya ngeluluka diri nganjung semengat orang ke udah parai ngagai menua Sebayan di Batang Mandai. Lemambang Sabak duduk semak sapat, duduk ba lantai tauka ba wa lalu berayun (Sabak Kenang), jari iya sepiak kiba megai perecha dikena nutup mua, lalu jari kanan iya megai kaki bakih iya ti semak. Kaki Lemambang Sabak dipanggaika iya ba papung besi dikena ngeringka semengat.

Dalam leka sabak, lemambang sabak terubah ngeluluka diri deka ngemai orang ke dikangau iya nya tadi sama enggau nganjung semengat orang ti parai disabakka iya nya. Udah nya iya ngelulu nanya orang ke parai meda iya tak nyelai gamal. Mayuh ga genteran sabak iya ditu ke kadang bisi ga ngasuh sinu ati. Baka iya ti ngerara lapa niang te lama bendar tinduk, iya mega madahka pemanah bilik tinduk tang niang enda ulih angkat, megai tauka meda sereta ngasaika pemanah utai agi. Udah bekau nya lemambang sabak lalu ngerara kebung langit, lalu serabana tusah ditinggal orang ke parai.

Tembu kenang nya, lemambang lalu ngerara kesulai burak tauka burung ti dibai Bunsu Ribut, iya nya tanda bala ari Sebayan datai. Ditu lemambang lalu madah ka orang ke parai nya bala Sebayan ke bisi datai sereta lalu ngeluluka sida nya udah manggai ba pendai orang ke mati, leka sabak iya munyi tu “Nyau manggai meh bala raja sida Niram, Raja Sebayan di pendai renjan, Orang ke datai ari Limban dalam begenenang.”

Udah nya, ku lemambang sabak nya, bala Sebayan lalu niki ka rumah lalu dibiau enggau manuk. Iya ngeluluka orang ke mati nya enggai enggau Sebayan laban sinu ninggal bala iya ba menua, tang nyau kelama baru deka nitih. Lemambang sabak lalu ngelulu ka orang mati nya minta baya enggau chukup.

Sebayan pan lalu mupuk nurun mai orang ke mati nya pulai ka Mandai. Betuaika Raja Niram Tuai Sebayan, sida lalu niti jalai pendai, udah nya lalu mansa tembawai lama negah jalai ti kala udah ditujah niang lebuh iya agi idup menya. Udah nya sida lalu mansa temuda agi jerami, lalu mansa menua Bunsu Ketupung Buban, menua Burung Beragai, udah nya menua Bekubu Banda Bulu Burung Ketupung, menua Bunsu Kedampi, enggau menua Bunsu Buau. Datai ditu baru iya ke mati nya nemu diri parai. Ku iya, “lesi meh aku tu bebadi laya tetumpat, pia ku jaku aki bujang sigat. Nama aku tu nyau melakang ka gentilang remang rarat, nyau berindik di madang rumput gamat,baka kempat guntin bujang.”

Lemambang lalu ngelulu ka sida mansa langkau alai orang beburung. Udah nya lalu mansa menua Indu Antu, udah nya mansa menua anak mati lulus. Sida lalu mansa jalai Anda Mara enggau jalai Simpulang Gana. Udah nya bala sida lalu mansa jalai Manang Nyara Ke belian ka bedega nyarang takang. Sebayan pan lalu datai ba jalai rurus ka menua Batang Mandai Mati. Sepengudah nya sida lalu mansa menua Bunsu Dundun Berani Ke tau betenun ninting hari ninting pagi, orang betenun enda berenti semadi putus tali lumbai pemuntang. Udah nya sida lalu mansa menua Bunsu Semalau Mukau, udah nya menua Bunsu Burung Tiup Api.

Udah nya baru sida lalu mansa menua Bunsu Bubut ti diau semak Andau tauka Batang Titi Rawan. Nyadi kenu ko jerita, enti niang orang ti berani, nyamai iya niti Batang Titi Rawan, lalu enti iya takut, dia dih titi nya bebali nyadi mit lalu begilik ti tau ngasuh niang rawan nangika diri labuh ke lebak alai Ai tauka Sungai Limban.

Lemambang sabak nyebut iya munyi tu, “Nya ga Bunsu Bubut Dara ke ngemata ka nanga jalai midang.”  Nyadi ba pengarap lama kitai Iban enti selalu ninga bubut memunyi, nya munyi ke sinu laban bubut nya nyabak ngetanka semengat orang ke parai. Nya alai ku kelulu lemambang sabak dalam leka sabak iya, “Oh anang meh nuan enggau orang midang laya sulai deh aki bujang besai, pia ku jaku Bunsu Bubut Tuai. Aku deka merindang nuan enggau pelulin tinchin mas urai, nyangka ukur semengat nuan agi ulih tangkap Rechap manang tuai.”

Nyadi kenu ku jerita, enti semengat orang ti parai nya singgah ngetu ba rumah Bunsu Bubut, dia dih iya tau angkat idup baru. Tang ke selalu iya, semengat orang ti udah parai enggai ngetu dinanka Bunsu Bubut laban meda gamal iya chelum ngelintum sereta jai, pia mega penalan rumai ti alai iya diau. Udah nya bala Sebayan pan lalu datai ba Titi Rawan ke dipangkang Endu Dara Tuyu, ke bejaku tau bejeratan, dipangkang Kumang tukang nyabak nyedan, nya ga Bunsu Bubut Buban orang ke ngibun Titi Rawan.

Angkat ari nya, sepengudah niang mansa Andau Titi Rawan, sida bejalai lalu datai ba Pintu Tanah ti digaga ari batu ti semina ulih dibuka Kumang Belut tauka kedua bali nama iya Dara Rambai Geruda. Udah tama ke sebayan nengah Pintu Tanah, sida lalu datai ba menua Sang Jura tauka Ensing Jara, iyanya menua alai orang nyabung manuk. Udah nya sida lalu datai ba tebing Sungai Mandai lalu dibai nepan Berangai (Perau) ti baka larung ti dibap enggau pua kumbu ti beatapka batang sumpit, enti niang nya bujang berani, atap perau nya beatapka tulang munsuh. Berangai sida mudik ke ili Sungai Mandai.  Sepemanjai sida ke mudik ke ili, sida bisi mansa menua Burung Raya, iya nya burung ke nganjung asi pana ari menua tu ka Sebayan. Udah nya mansa menua Raja Sera Ganti, menua Raja Selampandai, menua Burung Kuang Kebat, menua Bunsu Remaung, menua Raja Siba Iba, iya nya Bunsu Antu ke tau meda menua tu enggau menua Sebayan. Angkat ari nya mayuh mega bengkah menua antu, menua burung enggau jelu, sereta utai bukai ke kena pansa sida apin perau sida sangkai ba Pengkalan Ai Mandai ke alai sida mandi.

Udah bala Sebayan mandi, lemambang sabak lalu ngeluluka sida mupuk bedarat ari pengkalan nya tadi ngagai rumah sida. Lebuh ke bedarat nya bala sida mega mansa sekeda menua antu, menua petara nyengkaum menua Indai Bilai Tusu Lanjut Panjai Lempai ka belakang. Ka pengabis iya bala sida lalu datai di rumah, ba bilik penaik di Sebayan alai iya meda Pun Ranyai tauka Nibung Ranyai tauka Ensurai Ranjing ti penuh buah pengaruh ti semina ulih diambi orang ti tau kayau enggau landik nenun. Tu ti diambi iya lalu disimpan, ngambika bisi dibai iya ngabas bala iya di menua ti agi idup lebuh maya orang berantuka iya maya Gawai Antu.

Ranyai ti dikenang aku ba atas nya dikena orang merindang semengat niang ti baru datai ba sebayan. Sepengudah lemambang sabak meda niang rindang, dia iya madahka Dara Rambai Geruda iya ka pulai. Semengat iya lalu ditabanka Bunsu Ribut pulaika menua orang ti agi idup.

Ngena peluang tu mega aku ka ngelansa mimit pasal semengat niang ti pulai ke menua asal iya ari sebayan maya orang ti merantu iya ngambika kitai tau meda kait pengawa Sampi enggau pengawa Timang ti bisi udah ditulis aku dulu ari tu tadi. Nyadi lebuh orang nirika Gawai Antu, semengat orang ke udah parai nya dikeluluka lemambang ke Nimang Jalung pulai angkat ari Sebayan ngabas menua lama, iya nya nikal ngagai rumah panjai alai iya parai dulu menya laban bala peturun iya begawai merantu iya.

Menua dipansa semengat orang nya angkat ari Batang Mandai (Sebayan) pulai ngagai menua lama iya, nitihka kelulu lemambang timang jalung nya sebaka enggau menua ke dipansa iya mansang dulu lebuh baru parai. Leka ke bebatang dalam timang jalung nya bala ari Sebayan begau, udah nya lalu bebai nurun ngabang. Lebuh udah nurun ngabang, sida lalu datai ba menua Indai Bilai, Manang Nyara, Indu Mati beranak, Orang Mati Pandak Umur, Orang Mati Makai Tubai, Orang Mati Labuh, Mati Tesat, Mati Lemas, Mati Pangka Peti, Mati Telih enggau mayuh bengkah pemati.

Angkat ari nya, sida mansa mayuh bengkah menua bunsu burung, bunsu antu, bunsu jelu nyengkaum menua Bunsu Belut ke beberita muka Pintu Tanah. Nyadi lebuh Sebayan ke nuntung ba Pintu Tanah, dia lemambang lalu ngeluluka Dara Rambai Geruda meransang orang ke lelaki muka Pintu Tanah.

Tang siku pan nadai meh berani muka. Nya alai dia baru Bunsu Belut muka Pintu Tanah munyi ke udah disebut tadi. Udah nya baru bala Sebayan ngalih ba menua kitai idup tu baka menua Mengalai Ulun Tuai Indai Bilai, menua Burung Belangking enggau menua Bubut. Bala Sebayan lalu mansa temuda ke alai sida bayam bunga tanam dia.

Angkat ari nya sida lalu datai ba tembawai, sereta pendai orang ke begawai. Ditu orang ke ninga kelulu lemambang tau labuh ai mata laban semengat orang ke udah parai nya ingat ka ulah iya agi idup, lebih agi rambau iya agi biak menya, bentancharka batu kinyang ba pendai, betundi enggau sida ke indu, bebuti sama bujang enggau dara. Nya alai utai tu tau ngasuh kitai sinu ati ninga, lebuh orang parai nya mulaika pengingat iya.

Udah nya baru bala Sebayan nuntung ba madang Ranyai. Ditu bala indu Sebayan lalu ngila ka pemanah madang ranyai. Sida ke berani lalu ngupas dan ranyai, lalu dientudika pengawa alai bala orang ke berani nyelai ranyai. Udah nya baru bala Sebayan niki rumah orang ke begawai.

Lemambang nimang jalung semalam-malam ngagai maya ai jalung dituntung ka irup orang ke ngirup jalung. Udah nya baru sida ngelulu Sebayan pulai baru ngagai menua Batang Mandai: Lalu ketawa nerekan meh Ini Inan, Gaga pulai nandai ngabang, Ari gelenggang Batang Kedap kanan, Gaga nyaan rugan papan, Bedaan ka tandan tebu tengang, Tak lalu sentai langgai meh Indai Bilai, gaga pulai ngabang, ari Batang Kedap nyulai, Naban ka salai kerungan batang…. Lemambang pan lalu nyebut leka timang kena sida mulaika semengat sida empu.