Tag Archives: Main Asal Iban

Asal Penatai Timang

Dalam leka main timang, kitai suah ninga nama timang jalung, timang kenyalang enggau timang tapang. Pengawa timang (chants) tauka pengap tu endang iya bekaul enggau pengarap lama kitai Iban ti dikumbai beburung. Sebedau  pengawa  nimang tu berengkah, piring deka disediaka dikena mujuk tauka nundukka semengat sida ti dikangauka.

Pun penatai timang tauka pengap tu endang iya sigi ari asuh antu tauka Petara ti dikumbai Lang Sengalang Burung. Agi kelia menya, mensia enggau jelu segulai pendiau. Nyadi, hari siti, Lang Sengalang Burung belaya berebutka rian (tandan rian melunjung) enggau Apai Keling, Ribai sereta Sabit  Bekait. Nitihka jerita, pun rian tu ulih ngasilka mayuh macham buah. Nya alai pun tu diperebutka bala sida sebuat nya tadi.

Beduduk ari laya nya ngujungka sida empat tu tadi enda ulih sependiau agi. Nya alai, Apai Keling lalu pindah ngagai Panggau Libau. Ribai pindah ke menua ngilah tasik. Sabit Bekait Anchung Selung Bebelit pindah ke Tuchung Besanjung Sinjang Tati Redai Isang (Towering Bridge) mindah ke langit lalu bala Iban pindah ke Batang Ai. Sebedau bala Iban pindah ke Batang Ai, Lang Sengalang Burung, Apai Keling, Ribai enggau Sabit Bekait madahka bala Iban jalai ke menua sida iya. Enggau nya, sida ngasuh bala Iban mengap tauka nimang ngambika sida nemu kitai Iban ngangauka sida.

Lebuh sida ninga nama jalai ti disebut dalam timang tauka pengap nya, sida nemu tekala nya bala Iban minta tulung. Lang Sengalang Burung enggau bala Iban agi meruan manah enggau pangan diri laban seduai nadai enggau berebutka rian maya nya. Sida iya agi sepengabang tang sida ke bukai terus enggai bepeda lalu bemunsuh enggau pangan diri.

Advertisement

Penti Pemali

Nunda ku cherita tuai, di Pulau Borneo tu menya semina dua iko melaki bini aja, iya nya burung Pung Kampung seduai bini iya ke tau ngajih semua kayu buah bebungai lalu bebuah.

Kadir Umbat dalam bup iya Pong Kapong ( BLB, 1974 ) bisi mega ngenang pasal kebuah burung nya nemu asal meri mandi. Kebuah pia, laban bisi penanggul terubah seduai meri mandi anak seduai iya empu. Nyadi lebuh baru meri anak seduai mandi ba batang ai, lebuh baru nyungga anak, kaki anak mit nya sepiak lalu ditagup ikan juak. Kaki iya lalu putus. Ari nya tadi kaki anak burung nya mina tinggal sepiak aja. Nyau kelama, tapa kaki nya tumbuh baru ,tang meh pandak mimit.

Udah bekau penusah kaki anak seduai ke kena tagup ikan juak, Pung Kapung enggau bini iya lalu mai anak seduai lari ngagai Pulau Sumatera. Nya alai bala ke tinggal ba Pulau Borneo tussah amat ati ditinggal sida laban nadai orang tau ngajih ka kayu buah ngasuh iya bebingai lalu bebuah. Nyau kelama udah sida ke rari ngagai Pulau Sumatera, semua utai idup di Pulau Sumatera pedia amat laban kayu tak nadai bebuah. Laban nadai orang bukai kelimpah ari Pung Kampung enggau bini iya ke tau ngajih ka kayu buah berbuah, nya alai semua sida setuju ka seduai melaki bini nya diambi pulai ari Pulau Sumatera. Taja pia, sida dulu betalat sapa ke patut diasuh ngambi seduai pulai ngagai Pulau Borneo.

Ikan ai tabar lalu nyaut madah sida enda ulih meraka tasik. Ular pan nyaut madah sida nadai kaki lalu enda tersemerai ka ai tasik. Menarat enggau Bandau madah sida enda makai buah, lalu nadai kebuah sida patut diasuh ngambi.

“ Kami endang enda makai buah, lalu nadai kebuah kami begunaka Pung Kampung. Gaga meh enti kita mati, laban kami lalu makai but kita,” ku seduai. Ninga jako seduai munyi nya,bala mauh diak pedis magang ati ngagai Menarat seduai Bandau sereta lalu nyumpah seduai iya.

“ Kita menarat enda tau niki kayu, enti bansa kita bisi niki kayu, kita labuh,” pia ku jaku sumpah orang mayuh. Sumpah nya agi bisa sampai ke saritu. Bala jelu bukai nyaut madah sida enda ulih meraka tasik. Bansa burung pan nyaut ga madah sida amat tau terebai tang tasik patut diperaka nya kelalu besai lalu nadai alai sida inggap.

Udahnya baru bansa indu utai nyaut. Ku Kesulai, “ Kami duai Bebari tu meh dulu nguji ngambi pulai Pung Kampung enggau bini iya. Udah nguji nya baru nemu ulih enggau enda.” Bala ke gempuru dia sama setuju. Kesulai enggau Bebari lalu mupuk terebai. Nyau beberapa hari seduai pan datai ba tebing tasik. Nasit bisi runding, lebuh meda papung batang,seduai lalu inggap dia. Majak rarat meh papung batangnya, siang malam petang. Nyau beminggu, datai meh papung batang nya ba tebing Pulau Sumatera.

Mayuh dah alai seduai betanya, nya baru seduai betemu enggau Kusing ke madah alai Pung Kapung diau, iya nya puchuk ragai tebelian. Seduai lalu terebai ngiga ngagai endur nya lalu mujur tetemu ka Pung Kapung. Tang burung nya madah sida enggai agi pulai ngagai Pulau Borneo taja pan anak seduai ka timpang kaki nya nyau amat bujang. Taja pia Pung Kapung madah bini iya bisi ninggal tiga igi telu ba punggu kayu temesu ba tucung Bukit Kinabalu.

“ Kita tau ngasuh burung Tuk Tarau meram telu nya.” Ku bini Pung Kapung.

Ningga nya seduai lalu beguai angkat pulai. Datai ba Pulau Borneo, lalu madah berita nya. Seninjik endar telu tiga igi nya bedau manah nadai dikacau utai. Nyadi nganti Tuk Tarau ke meram telu, bansa mensia lalu diasuh matak aum sereta ngempuru semua utai enseput baru laban deka nitah raja bansa sebengkah-sebengkah.

Laban menua nya nadai jelu singa, nya alai bala jelu nitah Aji Bulan nyadi raj tang bepun ari iya ke mai beban perau lalu ujung-ujung ambi iya nyadi kerituk pending, nya alai iya lalu tebuai jadi temuai. Jelu bukai lalu manchak iya enggau kentut sida. Nya alai Aji Bulan balat bau tengung. Sida milih burung Pipi Awung jadi Raja burung lalu ngangau iya enggau nama Burung Raja. Bulu iya burik. Orang lalu milih burung Kunchit seduai Kempat Tiang jadi semata-mata semua burung. Seduai selalu mintih sebarang sapa ke ngelanggar adat, nyengkaum Menaul ke selalu minta diri makai malam.

Manuk pan bisi ga minta diri nyadi Raja, laban gamal sida sigat,sereta landik mengkukuk. Tang ku bala mayuh, “ Kita manuk enda tau nyadi Raja,laban kita enda ulih ngidupka diri empu, enti enda ditupi anak mensia. Ninga bantah nya, manuk lalu terebai ngerencah semua puchuk pala orang mayuh lalu pegari tai manchak tudah Munsang.

Orang mayuh lalu nyumpah manuk,”Enti bala anak mensia renga, pedis pala tauka jai mimpi salah hari, biau kita enggau manuk ngambika iya tabar laar.”

Nyadi Munsang tu ensepi udah dipanchak Manuk enggau tai, lalu bejaku madah sida Munsang enda tau meda manuk, laban sida lalu deka nangkap sereta diempa matak. Bala ular lalu milih Tedung jadi Raja Ular. Enda mukaii-mukai laban ke gali garing-garing semak kaki anak mensia, iku iya lalu kena indik mensia. Dia deh iya lalu mantuk tumbit nembiak nya. Meda bakanya mensia lalu nyumpah Tedung.

Ku iya, “ Sejeman dunya tu ila, kita Tedung enda tau meda anak mensia, laban enti kita bisi meda, tujuh hari udah bekau nya, kita enda tulihka pemakai.”

Nya munyi sumpah anak mensia enggau Ular Tedung, lalu nyentuk ka seharitu, semadi iya suntuk, nya baru bisi dipeda kitai. Semah dititah nyadi Raja Ikan. Udah Semah kena pilih, bala anak mensia lalu nanya penemu bala mayuh, “ Kati ku Ikan Juak ke nangkap kaki anak Pung Kapung, bisi penyalah utai bakanya?”

Semua bala ke dia bela madah pengawa Ikan Juak nya salah. Sida lalu nyumpah Ikan Juak, “ Nya alai ari diatu nyentuk ke sejeman kita nguan dunya tu, bala suku juru kita enda tau makai buah, kita mati.” Sumpah nya nyerangkung ikan Adung mega laban nya sida sekaban, mina enda sama kengkang. Sampai ka seharitu dua bansa ikan nya mmali makai buah. Ninga munyi nyak, Ikan Juak bisi gak nyaut mimit. Sida ngaku sallah sereta lalu meri jaku ajar mimit pasal jalai meri anak mandi. Ikan Juak nya madah sekeda adat enggau jalai terubah meri anak mandi ba batang ai tauka ba sungai.

Ka tanda anak mit nya lelaki, piring enda tau enda engkah ba kelingkang,lalu sayap manuk mesti ditali enggau ubung mirah sereta tanchang ba gansai lalu entak ba tisi tebing ai awakka bala ikan nemu nya anak lelaki. Ari nya, bala sida ikan lalu tau nyumpah ngambika anak mit nya udah tuai ila tau serang, tau pandang, tau kayau, tau pulau.

Kena nandaka anak mit nya anak indu, Ikan Juak nya ngajar ngasuh naka mensia ngena leletan alai Nanchang ka kelingkang enggau bulu sayap manuk. Sida lalu tau nyumpah amak mit nyangambika iya tau nakar, tau gaar, tau ngebat tau ngikat.

Anak mensia lalu diajar Ikan Juak ngasuh sida nyampi lebuh meri anak mit mandi, ngangau bala Raja Genali, Raja Lelabi, Raja Ikan, Raja Gemian, Raja Semah, Raja Tapah. Tu batang leka sampi meri anak mandi tang tau nambah enggau sampi berpinta sereta ngerintai bala tuai, bala petara aki, petara ini. Tembu besampi, nya baru muai piring siti ngagai ai, ambi ka tasih ai reti iya.

Lepas nya baru tau nabur ke beras kuning enggau letup ngicaka aji jadi tabar laar. Orang ke nyampi tadi lalu mantap ai enggau duku, ngambika ai nya enda bias.

“ Udah nya baru tau munuh manuk tauka babi ari ulu indu ke nyungga anak mit nya meri mandi. Darah nya tau nyadi ka terabai anak mit, ngasuh iya taan tubuh, panjai umur, gayu guru sereta jauh pejalai enti iya lelaki,” ku iya.

Ikan Juak pan ngajar ngasuh lebuh anak nya diturun ari rumah, indu ke mai iya nya mesti belalau ka pua kumbu, awakka iya tegap kaki, tegap jari. Lebuh pulai ari ai, asuh duduk dulu ba setawak, ngambika iya teguh baka tembaga. Udah tembu nya, seduai mindai tauka sebarang sapa ke mai anak mit nya tau dibiau enggau manuk lalu tau ditatap enggau ai penyelap ngichaka iya chelap embap gerai nyamai, nadai apa, nadai nama.

Ku Ikan Juak, enti semua nya udah dititihka magang, sida tetap enda saru ka anak mit nya, lalu enda betangkapka kaki iya sengapa.

Aum pan nyau abis. Nyadi telu tuga igi ke diperam Tuk Turau nya pan nyau mechah magang. Orang gaga magang laban bisi peturun Pung Kapung ke tau ngajih kayu buah ngasuh bebuah. Tang taja pia, sida tiga nya pandak kaki sepiak magang. Kebuah pia, laban lebuh indai sida betelu, apai seduai indai sama bisi megai kaki naka seduai ke timpang udah bekau kena tegam Ikan Juak. Kaki burung nya agi mengkang pandak sepiak nyentuk ka sari tu.

Ari nya meh kebuah bala kitai Iban nemu bepanti pemali sebarang utai gaga, sebarang utai pegai lebuh maya bini ngandung. Nyadi penti pemali nya agi mengkang dikingat kitai bansa sereta ditith sampai ka seharitu.

Ripih Timang

RIPIH JERITA TAUKA MENUA TI DIKESUHKA DALAM TIMANG

Dalam naratif Timang, kelimpah ari nyebut nama Petara ke udah dirintaika ba karang aku ke dulu ari tu (, lemambang mega bisi nyebut jerita tauka ripih menua ti dipansa dalam leka main tu. Nyadi ripih jerita enggau menua iya nitihka tusun di baruh tu:

  • Bujang Pedang ninga auh ribut lalu rari (Bujang Pedang hears the sound of a mighty wind and runs away).
  • Bini Sengalang Burung chelap bulu (Sengalang Burung’s wife is chilled by the wind).
  • Ribut mangkaka rumah Sengalang Burung (the wind blows hard on Sengalang Burung longhouse).
  • Ngiga kayu rumbang tutong (looking for hollow wood for the drum).
  • Sida Ketupung Mansang ngayau (Ketupung and his friends go to war and looking for fresh head to be brought to the human feast).
  • Menua Besi Api (The land of the flint).
  • Menua Tuchok (The land Tuchok lizard).
  • Menua Sandah (The land of Sandah).
  • Menua Rioh (The land of Rioh insect).
  • Menua Nendak (The land of Nendak bird, white rumped shama).
  • Menua Beragai Samatai Manang Burung (The land of Beragai bird).
  • Menua Kelabu Papau Nyenabung (The land of Kelabu Papau bird).
  • Menua Pangkas tauka Kutuk (The land of Pangkas bird or Kutuk).
  • Menua Bejampung (The land of Bejampung bird).
  • Menua Embuas (The land of Embuas bird).
  • Menua Ketupung (The land of Ketupung bird).
  • Menua Kunding Burung Malam (The land of Kunding).
    Menua Rintung Langit Pengulur Bulan.
  • Bala Ketupung nyurung lalu ngaga langkau kayau (Ketupung and his warriors erect the war hut).
  • Ketupung enggau Beragai matak bala (Ketupung and Beragai led their warriors to war).
  • Bala Ketupung nuntung ba rumah Beduru or Nising (Ketupong’s troop landed at Beduru’s longhouse).
  • Wa Puji (Songs of praise).
  • Wa Empas (Songs of anger).
  • Pulai Ngabas (Return from spying).
  • Sengalang Burung nusui mimpi diri (Sengalang Burong relates his dream).
  • Mimpi Ketupung (Ketupung relates his dream).
  • Mimpi Beragai (Beragai relates his dream).
  • Bala Ketupung ngerampas (Ketupung’s troop start to attack).
    Datai ba tinting pangka sealing pulai nyerang (Arrive at the ridge where the warriors shout victoriously on return from battle).
  • Bini Sengalang Burung nyambut igi balang (Sengalang Burung’s wife receives the precious skull).
  • Aki Lang Sengalang Burung mai ngabang (Sengalang Burung leads his people to attend the festival).
  • Mansa Tembawai Lama Sengalang Burung (passing the old house site of Sengalang Burung).
  • Menua Bujang Jegalang (The land of Bujang Jegalang).
  • Mansa Batu Ansah (Passing the whetstone).
  • Mansa pun buluh berani (passing the foot of Buluh Berani).
  • Pintu Langit (Arrival at the door of the sky).
  • Bala Sengalang Burung ngetu ba pintu langit ke rapit (Sengalang Burung and his followers stops at the closed door of the sky).
  • Menua Aki Ungkuk (The country of Aki Ungkuk).
  • Menalan Sabung (The cockfighting ring).
  • Ngerara rampa menua (Appreciating the view of the landscape).
  • Menua Raja Siba Iba (Raja Siba Iba’s country).
  • Menua Burung Raya (The country of Burung Raya bird).
  • Menua Sera Gindi (The country of Sera Gindi).
  • Menua Bengkung apai Kuang Kapung (the country of Bengkung, father of Kuang Kapung bird).
  • Menalan Besai (a widely cleared space).
  • Menua Bhiku Bunsu Petara (The country of high priest of the god).
  • Menua Selampandai (The country of Selampandai).
  • Menua Raja Rengayung – Kijang (The country of Raja Rengayung the barking deer).
  • Menua Rusa – Bunji (The country of sambar deer).
  • Menua Raja Remaung (The country of the tiger chief).
  • Kendi Aji (The road junction).
  • Kampung Baung (The lonely forest).
  • Menua Aki Dunju (The country of Aki Dunju).
  • Menua Durong Biak (The country of the younger Durong).
  • Menua Bunsu Petara (The country of Bunsu Petara).
  • Menua Bangkung (The landing place).
  • Bala Sengalang Burung mandi (Sengalang Burung and his followers bathes).
  • Bini Sengalang Burung mandi (Sengalang Burung’s wife bathes).
  • Bala Sengalang Burung begari (Sengalang Burung and his followers dressed up for the festival). Bala Indu besanggul (The women plait their hair into buns).
  • Bala Sengalang Burung niki ke rumah (Sengalang Burung and his followers walks into the feasting house).

Nyadi, bakanya mih tadi rintai pengawa enggau jalai menua bala Petara ti diambi ngabang ngagai siti-siti pengerami tauka gawai. Pengawa nimang tu enda ambis naka nya aja laban udah tu ditangkan ke pengawa ngaluka Sengalang Burung.

Pengawa tu dikereja tumu pagi. Tuai gawai tauka tuai pengawa miau ngena manuk sabung kena nandaka penatai Sengalang Burung enggau Petara bukai. Tuai gawai bejalai dulu lalu ditangkanka bala bukai ti miau manuk sabung ngagai bala pengabang (nyengkaum bala Iban enggau bala Petara sereta antu lulu ke enda dipeda).

Udah tuai gawai ke bejalai nya, dia dua iku indu Iban ti endang udah dipilih mai piring ading letup pulut lalu ditangkanka sida ke indu enggau lelaki ke agi biak ti begari ngena ngepan Iban. Sida ke indu megai gelas lalu sida ke lelaki megai butul tuak. Pengawa tu disempulangka sekali enggau munyi tabuh tawak, bebendai, engkerumung enggau gendang.

Udah sida ke ngelingi ruai tiga kali, sida ngetu ba ruai tuai gawai lalu betunga enggau bala bujang  berani sereta enggau pengabang ke bukai. Sida ditunggah, dienah enggau manah baka ti nunggah Sengalang Burung, Petara enggau antu lulu bukai ke bisi dikangau ngabang. Sida tu tadi nyadika pengari bala sida bujang berani ari Panggau Libau baka sida Keling enggau Laja ti sama bela dikangau nitihka timang ti udah dikesuhka lemambang.

Udah nya, lemambang lalu nenjang Sengalang Burung. Ba pengawa tu, lemambang duduk betunga enggau bala pengabang ti pemadu dipebasa (pengari Sengalang Burung) enggau pengabang bukai ti ngarika bala sida menantu iya tujuh iku enggau Petara bukai mega.

Pengawa tu lalu ditangkanka enggau pengawa nyugu babi ti diatur urung pukul 6.30 pagi. Babi nya tadi dibunuh lalu atau iya ditela sida ke landik ngabas sereta macha ati babi. Tembu pengawa nya, pemakai ngagai bala pengabang pan dienahka baru

Sampi (Leka Main Invokasyen)

Sampi tu jaku pengarap asal bansa Iban ti dikena bepintaka berekat sereta tulung ari Petara, bunsu-bunsu antu ti manah, tuai-tuai Iban ke tebangkar ti udah nadai, semengat aki-ini, apai indai, kaban belayan ti udah lesi bebadi laya sulai. Semua sida tu dikangauka datai ngambika makai semua rengka piring ti udah diading enggau pengarap sida tu udahnya malas piring nya ngena tulung tauka pengaruh.

Kelimpah ari pengarap, sampi tu mega adat, leka main asal enggau daya idup kitai bansa sebedau datai pengarap baru baka Kristian, Islam enggau pengarap-pengarap ti bukai. Tu mih kebuah leka sampai ari kelia enda berubah, datai ka saritu.Sampi bebida ari biau laban leka biau tu sepeneka matau nitihka pengelandik kitai siku-siku lalu tau mega berubah nitihka singkang sereta insur pemansang dunya.

Orang ke nyampi tu siku aja ba siti serak pengawa, enda beraban baka nimang (Timang) tauka mengap (Pengap). Enda baka lemambang timang ti meseti lelaki, lemambang sampi tau lelaki sekalika indu sereta enda milih penuai umur. Kelimpah ari lemambang, pengawa nyampi tu mega tau dikereja sebarang orang ti nemu megai piring, asal iya manah pengingat, landik bejaku, landik bemain enggau leka sereta bungai jaku. Leka sampi ti dikembuan iya endang ulih iya belajar ari lemambang ti tebangkar tauka ulih ari kenyap iya empu.

Baka niang lemambang Lindong ari Saratok ambika banding, ketebal agi orang ti landik besampi tu endang sida ti nyadi lemambang timang ti landik mega dalam leka main asal ti bukai baka jaku tuai dikena maya pengawa malah pinang, tusut, renung enggau pelandai. Iya mega landik pasal pengawa turun piring enggau ripih gawai tauka pengawa ti disampika iya. Kitai Iban nyampi laban bisi niat di ati tauka bisi utai ti deka dipinta ari petara enggau bunsu-bunsu antu ti manah. Kelimpah ari nya, tuju Iban ti nyampi mega dikena muai utai jai, ngabau ngerumbau, ngenabar ngelar burung tauka mimpi ti enda manah. Ambika chunto, enti bisi burung jai tauka enda manah, pengawa nyampi deka dulu dikereja apin ka pengawa “makai burung jai” dikereja orang ti tau makai burung.

Apin pengawa nyampi berengkah, orang ka empu pengawa meseti nyediaka piring ading. Rengka piring ti genap meseti bisi ngembuan pinang, sirih, sedi, kapu, daun ruku, semakau, asi amat, garam, sungki, ketupat, asi pulut ruas, telu manuk, penganan tauka tumpi, rendai (letup), tuak tauka arak, buah engkudu, pisang enggau beras kuning (jarang dikena). Manuk pemiau meseti bisi siku, lalu manuk pemiau tu meseti ka manuk lelaki, enda tau manuk indu. Manuk lelaki meseti udah tumbuh tada lalu tan pilih, reti iya ngena bulu tauka chura manuk.

Sebedau nyampi, lemambang sampi deka dulu ngetup besi ka pengering semengat. Udah nya iya berunsut ngena ubat enda busung (Enggaika bisi mansa nama bala entua tauka nama bala ti enda tau disebut nitihka tusut). Lemambang sampi mega deka berunsut enggau ubat enda layu tauka ngerabun ngambika enda alah ayu ti tau ngejungka iya empu sakit ketegal ti enda tan bulu kena bandung utai tauka mensia ti disampika iya.

Lebuh nyampi, lemambang sampi bediri megai manuk nungaka adap matahari tumbuh enggaika kena tinggang kemayang (kelemayang) diri ti tau ngujungka iya empu alah ayu. Lemambang nyampi nitihka ripih tauka rurun. Pun leka sampi tau belabuh ngena “O…ha! O…ha! O…ha!” tauka “Sa, Dua, Tiga, Empat, Lima, Enam, Tu…juh!” nitihka pemesai pengawa ti disampika iya sereta penyampau turun piring. Pengawa sampi ti besai agi selalu iya disempulangka enggau piring ading turun tujuh tauka sembilan lalu kena ngepunka pengawa nyampinya, lemambang deka belabun ngena “O..ha” tiga kali, udahnya baru ditampungka enggau tesa Sa ngagai Tujuh. Lalu enti pengawa sampi nya mit agi, piring selalu iya turun tiga tauka lima, lalu lemambang enda tau ngepunka sampi ngena “O..ha!” tiga kali, tang terus belabuh nyampi ngena tesa Sa ngagai Tujuh.

Kenu ko sida ti nyadi lemambang, kebuah kitai Iban nesa sampai tujuh aja laban Petara ke endang dikarapka Iban bisi tujuh iku. Sida tu diri menyadi, sida tu anak Raja Jembu duduk di batu tinggi didinggai, Meta raja pengibai,lalu sida tu ucu Raja Durung bejuluk lumpung tibang bebaring, Durong tuai be-rumah di tatai belakang tinting. Sida iya tu:

Biduk Linggar natar di senggal gumbang besabung, Aki Jugu Menaul Tuntung, Aki Lang Sengalang Burung.

Manang Langgung ngembuan puchung penyangga nyawa. Matai Tuai Raja Menjaya.

Rangka Kirai Raja Sua, pepat pudah Raja Simpulang Gana.

Raja Biku Bunsu Petara, Pantan Inan Raja Jadia, Apai Maga Raja Lama pun Menua.

Raja Selempandai tau begulaika tanah perai nyadi kerigai anak mensia, Raja Selempeta tau nempa teruba iya, Raja Selempetuh tau ngambuh tubuh mula ada.

Ini Inda rabung menua, Ini Inee rabung hari, Ini Andan bepala bebunga jirak, kulit rapih betubuh biak, baka dara biak ke disuak digung bujang.

Anda Mara, Gangga Gunggung penatai jalai raja, Gangga Ganggai penatai jalai kaya.

Udah ngesuhka pemuka sampi, lemambang sampi nyebut diri enda tulah enda busung enti sema bisi tesebutka nama entua tauka nama bala ti mali disebut nitih tusut laban iya udah berunsutka pengaruh enda busung enggau beketupka besi pengering semengat. Iya mega madahka diri enda busung, enda lunggung laban iya niti nali pengawa orang ke tuai ti udah parai lesi bebadi laya sulai, ukai muntang ukai nengkebang.

Lemambang sampi dulu ngerintaika karung rumah enggau keresa ti di rumah enti iya nyampi dalam rumah. Enti iya nyampi di tanah umai,iya dulu ngerintaika karung tegalan enggau utai di tanah. Lalu enti iya nyampi ba ai, iya dulu ngerintaika bala sida Seregindi ti dulu ngaga ai bepati mayuh nanga. Udah nya, iya lalu ngerintaika karung semua rengka piring ading sereta ngasuh sida nya ngambi petara enggau bunsu-bunsu antu ngabang ngagai gawai tauka pengawa ti dibela. Semua Bunsu Piring madahka diri enda tau ngambi Petara ngabang laban pengawa sida semina nyambut pengabang enggau ngibun pengkalan anak mensia.

Lemambang sampi serebana ngeluluka gawai tauka pengawa enda nyadi laban nadai orang ke tau dikandalka ngambi  Petara ngabang. Lalu nitihka penemu sida lemambang, Bunsu Piring udahnya lalu madahka Bunsu Manuk tau diasuh anak mensia ngambi Petara ngabang. Taja bakanya, bisi gak anak mensia enda setuju ka Bunsu Manuk ngambi Petara ngabang laban kenu ko sida,

“ Enti manuk, dini tau ngambi Petara ngabang. Iya ga jai, diau malai kemi, tinduk malai tai. Gali garing-garing, kemi peneka manching, bira peneka nungging. Merau nadai berangai, duduk enda betikai, berumah semuti bekalai. Beranak ada telu, makai enda bebasu, bira enda besengkilu.”

Pengawalalu bisi tejanggal baru laban nadai orang nemu madahka Bunsu Manuk di menua iya di Munggu Wi Seru, dudi dibatak dulu bekelidak nyadi sana, Rantau Madang Sibau, dudi ditelan dulu masam tama nyawa. Meda baka nya, Bunsu Nyeli seduai Bunsu Seku lalu nyanggup diasuh anak mensia madahka Bunsu Manuk.

Ninga anak mensia nginjau iya ngambi Petara ngabang, Bunsu Manuk dulu minta pemendar ari apai seduai indai iya. Apai enggau indai Bunsu Manuk sigi enda nagang ngenang pemanah anak mensia laban sida manuk ulih idup ketegal ditengkani anak mensia, puni ai ulih nyauk, nyingkau berau ulih nutuk. Bunsu Manuk lalu begari, “Kaki ungki enggau rabi ubung benang. Pala tata enggau lala minyak kepayang. Patuk rasuk bentuk tinchin tumpang. Belanggai mih manuk Tawai ka gansai mata ilang.  Beiku mih manuk Kelabu ka duku perapang pedang. Besayap mih Ijau kepiat ke menyeti bali tengkebang.” Udahnya indai iya lalu nerebaika Bunsu Manuk nuju menua Petara enggau Bunsu Antu ke diambi anak mensia nyadi tuai pengabang dalam sebengkah-sebengkahgawai tauka penga ti diintu kitai Iban.

Lebuh ngambi Petara ngabang, Bunsu Manuk terebai neresa mayuh menua sereta madahka mayuh bendar Petara enggau bunsu antu ke diau di tanah, di puchuk kayu, dalam ai enggau atas langit. Sekeda Petara ka diau di tanah nya baka sida Simpulang Gana, Selempandai, enggau Bunsu Antu ari Panggau Libau enggau Gelung Batu Nakung. Bunsu antu ka diau ba puchuk kayu nya baka sida  Ketupung, Beragai, Bejampung, Pangkas, Embuas, Papau enggau Nendak. Petara enggau bunsu antu ka diau ba ai nya baka sida Seregindi ti dulu ngaga ai bepati mayuh nanga, bala sida Bunsu Ikan, Bunsu Teekuyung, Bunsu Lelabi, Bunsu Gerama enggau Bunsu Baya. Petara enggau Bunsu ka diau ba langit nya baka sida Aki Lang Sengalang Burung, Ini Andan, Bunsu Bintang Banyak, Bunsu Bintang Tiga, Bunsu Bintang Tujuh, Bunsu Bulan, Bunsu Guntur enggau ti bukai.

Petara enggau bunsu-bunsu antu ke ngabang sama bela ninggalka pengaruh dikena sida malas piring ading ti udah digagaka sida.  Sida dulu nyumpah enggau ludah sebedau sida siku-siku pulai ngagai menua diri empu.

Sekeda ari sampi ka suah dikena bansa kitai Iban nya baka Sampi Gawai Burung tauka Gawai Kelingkang, Sampi Nampuk Gawai Sakit, Sampi Nampuk Ngiga Pengaruh, Sampi Meri Anak Mandi, Sampi Manang, Sampi Besampi, Sampi Ngemali Umai, Sampi Ngetas Ulit, Sampi Gawai Benih, Sampi Nugal, Sampi Mudah enggau Sampi Gawai Sandau Hari tauka Pandung ke Tanju.

Telai Pengarang: Udah tu ila kitai ngenang bansa sampi siti-siti, nganti tudah pangan bisi ari lepa mimit. Tuat ruai gak baru dientak, sigi din ditu mih utai nadai. Tang anang mih kita ta ringat lalu ngerijat, kitu-kitu mih selalu, ngabas ruai tudah kaban nyangka ka bisi nambah lansa kenang seleka-dua. 🙂

Leka Main Asal Iban

Leka Main Asal kitai Iban dipechah ngagai tiga bansa tauka kategori bepelasarka tuju sesebengkah pengawa nya. Keterubah iya nya leka main asal Pemerindang, kedua nya leka main asal Adat Basa (Sosio Budaya), lalu iya ka penudi endar nya leka main asal Invokasyen.

Kitai Iban ngembuan mayuh bansa main asal benyawa (Bisi Patah Nyawa tauka Tune) ke ngena tusun jaku ke setimbal sama semunyi dalam mayuh bengkah Pengap, Renung, Ganu, Sanggai, Pantun, Timang Jalung, Timang Kenyalang sereta Timang bukai, Sugi, Dungai, Jawang, Ramban, Pelandai, Sabak, Pelian enggau sekeda main asal bukai. Main asal bukai ke enda ngena nyawa nya baka Sampi, Biau, Ai Ansah, Geliga, Entelah, Ensera enggau ti bukai.

Apin kitai nyelusur ke dalam ka agi ngagai randau kitai ngenang sesebengkah main asal, dulu aku ngenang ngelansa 3 bansa main asal kitai bansa ngambika bala ke enda nemu tau mereti ka seling bida antara main siti enggau main siti.

Main Asal Pemerindangnya leka main ti bekaul enggau pengawa ke digaga bala Iban lebuh maya lemai ari tauka lebuh bisi dikena merindangka pangan diri. Leka Main tu dikena merindang ngelantangka ati, bungah, muji, ngelugi enggau ngelangkung. Kelia menya apin maya bisi radio enggau tibi, tu mih chara bala kitai Iban nyerakup ka kaul enggau pangan. Bala anembiak dia maya hari nyelinting lemai, udah mandi makai semua indah, sigi begempuru duduk begelumu ba ruai nganti sida ke tuai nusi ensera. Ensera tu siti ari main asal pemerindang kitai iban, ensera ditusi pia aja enda benyawa, lalu enti iya ditusui ke ngena chara benyawa (dikana), dia ensera tu lalu dikumbai orang Pelandai (Ensera Keling enti dikanaka dukumbai orang Ensera Bujang Sugi). Leka Main Pemerindang tu nyengkum sida Ai Ansah, Denjang, Dindang, Dungai, Ensera, Entelah, Ganu, Jaku Berambai, Jaku Karung, Main anak Mit, Pantun, Pelandai Karung, Pelandai Ara, Puchau, Ramban, Renung Semain, Sugi Semain enggau ti bukai.

Dalam kelas Main Asal Adat Basa tauka Sosio-Budaya, leka main tu dikena lebuh maya bisi pengerami gawai baka pengawa melah pinang sereta pengerami ke bukai. Adat basa nya tikas peninggi asil intelektual dalam batang pengidup tauka daya idup kitai bansa Iban laban daya idup kitai bansa suah bendar dipancharka ari penalam runding, peninggi adat, pengalus budi, pementas basa enggau pemaiulah ti manah. Chara dikena mantaika ukur tu suah dirintai tauka dikereja ngena leka main baka sida Geliga, Renung Adat, Dungai, Pantun Puji, Kujuk Panggang, Tanya Indu, Ambi Lelaki, Nan/Muka Kuta enggau ti buai. Chunto leka main tu mandangka adat sereta basa ti tau diperatika kitai udah tu ila.

Lalu Main Asal Invokasyen nya bekaul enggau pengarap Iban sereta ngelebihka pengawa ke bisi kaul enggau Petara baik iya maya gawai ti bekaul enggau umai, lebuh ngubat orang ke sakit tauka lebuh bisi pemati. Leka main ti disebut dalam tusun invokasyen tu ngerintaika bansa main asal ti dikena ngagauka Petara. Main asal Invokasyen nyenkaum sida Sampi, Biau, Pengap, Sabak, Pelian, Timang, Renung, Sugi Sakit, Pelandai Sakit enggau ti bukai. Enti ngesuhka main asal Invokasyen tu maya ka bisi gawa, iya meseti disempulangka enggau Piring Ading.